Τὸ θαῦμα τοῦ «Ἄξιόν Ἐστιν»
Τὸ κείμενο ποὺ ἀκολουθεῖ, βρίσκεται στὸ τέλος τοῦ «Νέου Μαρτυρολογίου» τοῦ Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, τὸ ὁποῖο τυπώθηκε στὴν Βενετία, τὸ 1799. Ἡ διήγηση, λοιπόν, ἔχει ὡς ἑξῆς:
Ὅσιος Νικόδημος ὁ Ἁγιορείτης | Θεοτόκος «Ἄξιόν Ἐστιν» | Ὑπεραγία Θεοτόκος
Σεραφείμ τοῦ Θυηπόλου ὑπόμνημα περί τοῦ θαύματος τοῦ γενομένου ὑπό τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριήλ ἐν τῷ Ἁγίῳ Ὄρει τοῦ Ἄθω· ἤτοι περί τοῦ Ἀρχαγγελικοῦ ὕμνου τοῦ ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙΝ12
Κατὰ τὴν Σκήτην τοῦ Πρωτάτου, τὴν εὑρισκομένην εἰς τὰς Καρέας, ἐκεῖ πλησίον, ἐν τῇ τοποθεσίᾳ τῆς Ἱερᾶς Μονῆς τοῦ Παντοκράτορος, εἶναι λάκκος μεγάλος, ὅστις ἔχει κελλία διάφορα. Εἰς ἕνα γοὺν τῶν κελλίων τούτων, ἐπ’ ὀνόματι τιμώμενον τῆς Κυρίας Θεοτόκου τῆς Κοιμήσεως, ἑκατοίκει ἕνας ἱερομόναχος γέρων καὶ ἐνάρετος μετὰ ἄλλου ὑποτακτικοῦ.
Ἐπειδὴ δὲ ἦτον συνήθεια νὰ γίνεται ἀγρυπνία κάθε Κυριακὴν εἰς τὴν ρηθεῖσαν τοῦ Πρωτάτου Σκήτην, κατὰ τὸ ἑσπέρας ἑνὸς Σαββάτου, θέλοντας νὰ ὑπάγη ὁ προρρηθεὶς γέροντας εἰς τὴν ἀγρυπνίαν, λέγει τῷ μαθητὴ αὐτοῦ· Τέκνον, ἐγὼ μὲν ὑπάγω διὰ νὰ ἀκούσω τὴν ἀγρυπνίαν, ὡς σύνηθες· σὺ δὲ μεῖνον εἰς τὸ κελλίον, καὶ ὡς δύνασαι ἀνάγνωθι τὴν Ἀκολουθίαν σου· καὶ οὕτως ἀπῆλθεν. Ἀφ’ οὐ δὲ ἡ ἑσπέρα παρῆλθεν, ἰδοὺ κρούει τις τὴν θύραν τοῦ κελλίου· ὁ δὲ ἀδελφὸς ἔδραμε καὶ τὴν ἄνοιξε, καὶ βλέπει, ὅτι ἦτον ξένος μοναχός, ἀγνώριστος εἰς αὐτὸν ὅστις εἰσελθών, ἔμεινεν εἰς τὸ κελλίον τὴν νύκτα ἐκείνην.
Ἐν τῇ ὥρᾳ δὲ τοῦ ὄρθρου, ἀναστάντες, ἔψαλλον καὶ οἱ δύω τὴν Ἀκολουθίαν ὅταν δὲ ἦλθον εἰς τὴν Τιμιωτέραν, ὁ μὲν ἐντόπιος μοναχός, ἔψαλλε μόνον τὴν «Τιμιωτέραν τῶν Χερουβείμ», καὶ καθ’ ἑξῆς ἕως τέλους· τὸν συνήθη δηλαδή, καὶ παλαιὸν ὕμνον τοῦ Ἁγίου Κοσμᾶ τοῦ ποιητοῦ. Ὁ δὲ ξένος ἐκεῖνος μοναχός, κάμνοντας ἄλλην ἀρχὴν τοῦ ὕμνου, ἔψαλλεν οὕτως· «Ἄξιὸν ἐστιν ὡς ἀληθῶς, μακαρίζειν σὲ τὴν Θεοτόκον, τὴν ἀειμακάριστον, καὶ παναμώμητον, καὶ μητέρα τοῦ Θεοῦ ἡμῶν».
Εἶτα ἐσύναψε καὶ τὴν Τιμιωτέραν μέχρι τέλους. Ἀκούσας δὲ ταῦτα ὁ ἐντόπιος μοναχός, ἐθαύμασε, καὶ λέγει πρὸς τὸν φαινόμενον ξένον. Ἡμεῖς μόνον ψάλλομεν «τὴν Τιμιωτέραν»· τὸ δὲ «Ἄξιὸν Ἐστιν», οὐδέποτε ἠκούσαμεν, οὔτε ἡμεῖς, οὔτε οἱ προτύτεροι ἀπὸ ἡμᾶς. Ἀλλὰ παρακαλῶ σέ, ποίησον ἀγάπην, καὶ γράψον καὶ εἰς ἐμένα τὸν ὕμνον τοῦτον, διὰ νὰ τὸν ψάλλω καὶ ἐγὼ εἰς τὴν Θεοτόκον.
Ὁ δὲ ἀποκριθεῖς, φέρε μοί, τοῦ λέγει, μελάνι καὶ χαρτί, διὰ νὰ τὸν γράψω. Ὁ δὲ ἐντόπιος, δὲν ἔχω τοῦ λέγει, οὔτε μελάνι, οὔτε χαρτί. Καὶ ὁ φαινόμενος ξένος, φέρε μοί, τοῦ εἶπε, μίαν πλάκα. Ὁ δὲ μοναχὸς δραμών, εὗρε πλάκα, καὶ τοῦ τὴν ἔφερε. Λαβῶν δὲ ταύτην ὁ ξένος, ἔγραψεν ἐπάνω εἰς αὐτὴν μὲ τὸν ἑαυτοῦ δάκτυλον τὸν ρηθέντα ὕμνον, τὸ «Ἄξιὸν Ἐστιν». Καί, ὦ τοῦ θαύματος! τόσον βαθέως ἐχαράχθησαν τὰ γράμματα ἐπάνω εἰς τὴν σκληρὰν πλάκα, ὡσὰν νὰ ἐγράφησαν ἐπάνω εἰς πηλὸν ἀπαλώτατον.
Εἶτα λέγει τῷ ἀδελφῷ· ἀπὸ τῆς σήμερον καὶ εἰς τὸ ἑξῆς, οὕτω νὰ ψάλλετε καὶ ἐσεῖς, καὶ ὅλοι οἱ ὀρθόδοξοι. Καὶ ταῦτα εἰπών, ἔγινεν ἄφαντος· ἦτον γὰρ Ἅγιος Ἄγγελος, ἀπεσταλμένος ὑπὸ Θεοῦ, διὰ νὰ ἀποκάλυψη τὸν Ἀγγελικὸν ὕμνον τοῦτον, καὶ τὴ Μητρὶ τοῦ Θεοῦ πρεπωδέστατον· μᾶλλον δέ, ἦτον ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριήλ, ὡς ρηθήσεται ἔμπροσθεν.
Ἀφ’ οὐ δὲ ἦλθεν ἀπὸ τὴν ἀγρυπνίαν ὁ γέροντας, καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὸ κελλίον, ἀρχίζει ὁ ὑποτακτικὸς αὐτοῦ νὰ ψάλλη το, Ἄξιὸν Ἐστιν, καθὼς ὁ Ἄγγελος αὔτω ἐπαρήγγειλε· καὶ ἀκολούθως δείχνει εἰς τὸν γέροντά του καὶ τὴν ρηθεῖσαν πλάκα μὲ τὰ Ἀγγελοχάρακτα γράμματα.
Ὁ δὲ ταῦτα ἀκούσας, καὶ ἰδών, ἔμεινεν ἐκστατικὸς διὰ τὸ τοιοῦτον θαυμάσιον. Καὶ λοιπόν, λαβόντες καὶ οἱ δύω τὴν Ἀγγελοχάρακτον ἐκείνην πλάκα, ἀπῆλθον εἰς τὸ Πρωτάτον καὶ δείξαντες αὐτὴν εἰς τε τὸν πρῶτον τοῦ Ἁγίου Ὄρους, καὶ εἰς τοὺς λοιποὺς γέροντας τῆς Κοινῆς συνάψεως, ἐδιηγήθησαν εἰς αὐτοὺς ἅπαντα τὰ γενόμενα· οἱ δὲ δοξάσαντες ὁμοφώνως τὸν Θεόν, καὶ εὐχαριστήσαντες τὴν Κυρίαν ἡμῶν Θεοτόκον, διὰ τὸ παράδοξον τοῦτο, εὐθὺς ἀπέστειλαν τὴν πλάκα εἰς τὴν Κωνσταντινούπολιν, πρός τε τὸν Πατριάρχην, καὶ τὸν Βασιλέα, σημειώσαντες εἰς αὐτοὺς διὰ γραμμάτων ἅπασαν τὴν ὑπόθεσιν τοῦ τοιούτου τερατουργήματος.
Ἀπὸ τότε δὲ καὶ ὕστερα, ὁ μὲν Ἀγγελικὸς αὐτὸς ὕμνος διεδόθη εἰς ὅλην τὴν οἰκουμένην, διὰ νὰ ψάλλεται εἰς τὴν Θεομήτορα, ἀπὸ ὅλους τοὺς ὀρθοδόξους. Ἡ δὲ Ἁγία εἰκῶν τῆς Θεοτόκου, ἡ εὑρισκομένη εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ κελλίου ἐκείνου, ἐν ὦ τὸ τοιοῦτον γέγονε θαῦμα, μετεφέρθη ἀπὸ τοὺς πατέρας τοῦ Ἁγίου Ὄρους, εἰς τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Πρωτάτου· καὶ εἰς αὐτὴν εὑρίσκεται ἕως τῆς σήμερον, ἐνθρονιασμένη ἐπάνω τοῦ Ἱεροῦ Συνθρόνου, ἐντὸς τοῦ Ἁγίου Βήματος, ἐπειδὴ καὶ ἔμπροσθεν τῆς εἰκόνος ταύτης ἐψάλθη πρῶτον ὑπὸ τοῦ Ἀγγέλου ὁ ὕμνος οὗτος.
Τὸ δὲ κελλίον ἐκεῖνο, ἔλαβε τὴν ἐπωνυμίαν νὰ ὀνομάζεται, Ἄξιὸν Ἐστιν. Καὶ ὁ λάκκος ἐκεῖνος, εἰς τὸν ὅποιον τὸ κελλίον εὑρίσκεται, ὀνομάζεται ἀπὸ ὅλους ἕως τῆς σήμερον, «Ἄδειν» ὁ ἔστι ψάλλειν, διά το νὰ ἐψάλθη πρῶτον εἰς αὐτὸν ὁ Ἀγγελικός, καὶ Θεομητροπρεπὴς οὗτος ὕμνος.
Ὅτι δὲ τὸ θαῦμα τοῦτο εἶναι πολλὰ παλαιόν, καὶ ὅτι ὁ Ἄγγελος ὁποὺ ἐφάνη, ἦτον ὁ Ἀρχάγγελος Γαβριήλ, μαρτυρεῖ καὶ τὸ ἐν τοῖς τετυπωμένοις Μηναίοις γεγραμμένον, κατὰ τὴν ἐνδέκατην τοῦ Ἰουνίου μηνός, οὕτω· «Τὴ αὐτὴ ἡμέρα ἡ Σύναξις τοῦ Ἀρχαγγέλου Γαβριὴλ ἐν τῷ Ἄδειν». Ἐπειδὴ γάρ, ὡς φαίνεται, ἐν τῇ ἑνδέκατῃ τοῦ Ἰουνίου ἠκολούθησε τὸ τοιοῦτον θαυμάσιον τούτου χάριν οἱ τότε πατέρες, ἐτέλουν Σύναξιν, καὶ Λειτουργίαν κατ’ ἐνιαυτόν, εἰς τὸν ρηθέντα λάκκον, τὸν ἐπονομαζόμενον Ἄδειν, εἰς μνήμην τοῦ θαύματος, τιμῶντες, καὶ δοξάζοντες τὸν Ἀρχάγγελον Γαβριὴλ· ὅστις, καθὼς ἀπ’ ἀρχῆς ἕως τέλους ἐστάθη ὁ ἔνθεος ὑμνολόγος τῆς Θεοτόκου, καὶ τροφεύς, καὶ διακονητής, καὶ χαροποιὸς αὐτῆς εὐαγγελιστὴς· οὕτως ὑπηρέτησε καὶ εἰς τὸ νὰ ἀποκάλυψη τὸν ὄντως Θεομητρικὸν τοῦτον ὕμνον, ὡς αὐτῷ μόνῳ κατὰ πάντα πρεπούσης τῆς τοιαύτης διακονίας.
Καὶ πάλαι μὲν ὁ Δεσπότης τῶν ὅλων Θεός, ἔδωκε τὰς δέκα ἐντολὰς εἰς τοὺς Ἑβραίους, γεγραμμένας μὲ τὸν ἑαυτοῦ δάκτυλον, ἐπάνω εἰς τὰς δύω λιθίνας πλάκας. Τώρα δὲ ὁ Ἄρχων τῶν τοῦ Θεοῦ Ἀγγέλων, ἔδωκεν εἰς ὅλους τοὺς ὀρθοδόξους, τὸν πλέον γλυκύτερον, καὶ ἐρασμιώτερον ὕμνον τῆς Μητρὸς τοῦ Θεοῦ, γεγραμμένον εἰς λιθίνην πλάκα μὲ τὸν ἀρχαγγελικὸν αὐτοῦ δάκτυλον.
Βλέπε δὲ καὶ πὼς ἐπληρώθη ἡ προφητεία τοῦ θείου Γαβριήλ, ὁποὺ εἶπεν, ὅτι νὰ ψάλλωσι τὸν ὕμνον τοῦτον ὅλοι οἱ ὀρθόδοξοι· διὰ τί τόσον κοινὸς καὶ τόσον ποθεινὸς ἐγένετο ὁ Ἀρχαγγελοσύνθετος οὗτος ὕμνος εἰς ὅλους τοὺς ὀρθοδόξους, ὥστε ὅπου, καὶ αὐτὰ τὰ μικρὰ παιδάρια τῶν Χριστιανῶν, ἠξεύρουν καὶ τὸν ψάλλουν μεγαλοφώνως την σήμερον, μὲ μεγάλην χαρὰν τῆς καρδίας των, εἰς δόξαν τῆς Θεοτόκου· ᾖς ταῖς ἁγίαις πρεσβείαις ἀξιωθείημεν τῆς βασιλείας τῶν οὐρανῶν.
Ἀμήν!
Ἀπολυτίκιο
Ἦχος δ΄ - Ταχὺ προκατάλαβε
Πατέρων ἀθροίσθητε, πασᾶ τοῦ Ἄθω πληθῦς, πιστῶς ἑορτάζοντες, σήμερον χαίροντες, καὶ φαιδρῶς ἀλαλάζοντες, πάντες ἐν εὐφροσύνῃ, τοῦ Θεοῦ γὰρ ἡ Μήτηρ, νῦν παρὰ τοῦ Ἀγγέλου, παραδόξως ὑμνεῖται δι’ ὃ ὡς Θεοτόκον ἀεὶ ταύτην δοξάζομεν.
Ἱερομονάχου Ἰουστίνου Σιμωνοπετρίτου, «Ἄξιόν Ἐστιν»: Ἡ θαυματουργὴ εἰκόνα τοῦ Πρωτάτου, Ἐκδόσεις «Πανσέληνος», Σειρά Ἁγιορείτικα Τετράδια (1), Καρυές, Ἅγιον Ὄρος 1982
Ἁγίου Νικοδήμου τοῦ Ἁγιορείτου, «Νέον Μαρτυρολόγιον», Βενετία 1799
