Ἡ βίωση τῆς μετανοίας
Αὐτὴ εἶναι ἡ μετάνοια. Ἡ συνεχὴς ἀπόπτυση τοῦ διαβόλου καὶ ἡ συνεχὴς ἀπόπλυση ἀπὸ τὸ ρύπο τῆς ἁμαρτίας.
Γερόντισσα Θεολογία Μοναχή | Μετάνοια | Νηπτική Θεωρία
Τὸ πρῶτο σκέλος τῆς ἐν Χριστῷ ζωῆς γιὰ τὸν καθένα Χριστιανὸ εἶναι ἡ ὀρθὴ καὶ ζῶσα πίστη. Ἀλλὰ δὲν ἀρκεῖ αὐτὴ μόνη· «ἡ πίστις χωρὶς τῶν ἔργων νεκρά ἐστιν», λέγει ὁ Ἀπόστολος Ἰάκωβος (Ἰακ. 2, 20). Ἀσφαλῶς καὶ δὲν μᾶς σώζουν τὰ καλὰ ἔργα. Μᾶς σώζει ἡ λυτρωτικὴ χάρη τοῦ Θεοῦ. Ἀλλὰ τὰ καλὰ ἔργα εἶναι ἡ ἀπαραίτητη ἀπόδειξη τῆς πίστεώς μας, εἶναι ἡ ἔμπρακτη βεβαίωση ὅτι ἐπιθυμοῦμε νὰ γίνεται τὸ θέλημα τοῦ Θεοῦ καὶ στὴν προσωπική μας ζωὴ καὶ φροντίζουμε νὰ ἀνταποδίδουμε τὴν εὐγνωμοσύνη στὸ μεγάλο εὐεργέτη καὶ Σωτῆρα μας Χριστό.
Ἀλλά, ἐπειδὴ ἡ ἁμαρτία εἶναι ἡ μόνιμη ἀπειλὴ τῆς ψυχῆς μας, εἶναι ἡ κακὴ σύντροφός μας, ἀφοῦ «ἔγκειται ἡ διάνοια τοῦ ἀνθρώπου ἐπιμελῶς ἐπί τά πονηρά ἐκ νεότητος αὐτοῦ» (Γέν. 8, 21) καὶ δὲν μπορεῖ νὰ εἶναι ὁ ἄνθρωπος καθαρὸς ἀπὸ ρύπο, καὶ ἂν ἀκόμη ἦταν μία ὥρα ἡ ζωή του, καὶ ἐπὶ πλέον, ἐπειδὴ δεχόμαστε τὶς συνεχεῖς προσβολὲς τῶν πνευμάτων τῆς πονηρίας, εἶναι ἑπόμενο νὰ ἐνεργοῦμε πολλὲς φορὲς σύμφωνα μὲ τὸ θέλημά μας καὶ νὰ προσβάλλουμε τὸν ἀγαθὸ Θεό. Εἴμαστε ὑπεύθυνοι πολλῶν ἁμαρτημάτων. Ἀλλὰ στὸ σημεῖο αὐτὸ κορυφώνεται ἡ φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ.
Τὸ πρῶτο κατόρθωμα τοῦ διαβόλου νὰ ἀπομακρύνει τὸν ἄνθρωπο ἀπὸ τὸν Παράδεισο μὲ τὴν παρακοή του, ὁ Χριστὸς τὸ ἀχρήστεψε μὲ τὸ θάνατο καὶ τὴν Ἀνάστασή Του. Ἀλλὰ καὶ στὴ συνέχεια ὁ μισόκαλος προσπαθεῖ νὰ σπρώξει τὸν ἄνθρωπο στὴν ἁμαρτία καὶ τὸ ἐπιτυγχάνει, ὅταν ὁ ἄνθρωπος δὲν ἀντιστέκεται. Ἀπὸ αὐτὲς τὶς συνεχεῖς πτώσεις τοῦ ἀνθρώπου ὁ Χριστὸς τὸν ἐπαναφέρει μὲ ἕναν ἄλλο σωτήριο ἀντιπερισπασμό, μὲ τὸ μυστήριο τῆς μετανοίας. Τὴ λευκότητα τῆς ψυχῆς ποὺ ἐνδύεται ὁ ἄνθρωπος στὸ λουτρὸ τοῦ Βαπτίσματος τὴν ἀμαυρώνει μὲ τὶς ἁμαρτίες καὶ τὴν ἀποκτᾶ πάλι μὲ τὰ δάκρυα τώρα τῆς μετανοίας. Καὶ καθὼς ὁ λουσμένος ἔχει ἀνάγκη μόνο τὰ πόδια του νὰ πλύνει, ἔτσι καὶ ὁ βαπτισμένος χριστιανὸς χρειάζεται νὰ ἀνανεώνει τὴ χάρη τοῦ Βαπτίσματος μὲ τὴν ἐξομολόγησή του. Αὐτὴ εἶναι ἡ μετάνοια. Ἡ συνεχὴς ἀπόπτυση τοῦ διαβόλου καὶ ἡ συνεχὴς ἀπόπλυση ἀπὸ τὸ ρύπο τῆς ἁμαρτίας.
Ἀλλά, δὲν ἀρκεῖ νὰ ἐξασφαλίσουμε μόνο τὴν ἀπαλλαγή μας ἀπὸ τὶς ἁμαρτίες. Ἡ μετάνοιά μας πρέπει νὰ συνοδεύεται καὶ ἀπὸ τὰ ἔργα τῆς μετανοίας. Καὶ αὐτὰ εἶναι ἡ ἀποκατάσταση τῆς σχέσης μας μὲ τὸ Θεό, σὲ ὅτι ἀφορᾶ τὶς λατρευτικές μας ὑποχρεώσεις, καὶ ἡ ἀποκατάσταση τῆς σχέσης μας μὲ τοὺς ἄλλους. Κάτι ἀνάλογο μ’ αὐτὸ ποὺ ἔκανε ὁ Ζακχαῖος. Ἀπέδωσε στὸ τετραπλάσιο τὶς ἀδικίες του.
Ἀλλὰ ἡ ἁγία μας Ἐκκλησία δὲν περιορίστηκε στὴν ἀξιοποίηση τῆς χάριτος αὐτοῦ τοῦ Μυστηρίου σὲ προσωπικὸ μόνο ἐπίπεδο. Ὀργάνωσε καὶ μιὰ συλλογικὴ προσπάθεια. Μία κοινὴ προσπάθεια ὅλων τῶν πιστῶν στὸν ἴδιο γιὰ ὅλους χρόνο καὶ μὲ τὰ ἴδια περίπου θεραπευτικὰ μέσα. Προσδιόρισε περίοδο μετανοίας, πνευματικοῦ συναγωνισμοῦ καὶ ὄχι ἀνταγωνισμοῦ. Κατὰ τὸ παράδειγμα τῆς Ἰουδαϊκῆς νομοθεσίας νὰ δίνεται στὸ Θεὸ ἡ δεκάτη, ἔπρεπε δηλαδὴ νὰ δίνεται σὲ ἐλεημοσύνες τὸ ἕνα δέκατο τοῦ εἰσοδήματος τῶν Ἰουδαίων, κατὰ τὸν ἴδιο τρόπο ἀφιέρωσε ἡ Ἐκκλησία μας τὸ ἕνα δέκατο τοῦ χρόνου κατ’ ἐξοχὴν στὴ λατρεία τοῦ Θεοῦ. Πρόκειται γι’ αὐτὴ τὴν περίοδο τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, κατὰ τὴν ὁποία ἐντείνεται ὁ πνευματικὸς ἀγῶνας τῶν πιστῶν. Γνωρίζοντας οἱ ἅγιοι Πατέρες τὴν πνευματικὴ ὠφέλεια ἀπ’ αὐτὸν τὸν πνευματικὸ συνασπισμὸ αὐξήσανε τὶς λατρευτικὲς εὐκαιρίες καὶ τὶς ἐμπλουτίσανε μὲ κατανυκτικὲς Ἀκολουθίες. Τὴ λαμπρότητα τοῦ Μυστηρίου τῆς Θείας Εὐχαριστίας τὴν ἀντικατέστησαν στὴ διάρκεια τῆς ἑβδομάδας μὲ τὶς ταπεινὲς Προηγιασμένες. Οἱ μουσικοὶ ρυθμοί, τὰ τροπάρια, τὰ ἀναγνώσματα ἐπιλέχτηκαν γιὰ νὰ προκαλοῦν στὶς ψυχὲς κατάνυξη καὶ χαρμολύπη.
Ἐπέβαλαν τὸν περιορισμὸ στὴν ποσότητα, τὴν ποικιλότητα καὶ ποιότητα τῶν τροφῶν, ὥστε καὶ τὸ σῶμα τοῦ ἀνθρώπου ἀνάλαφρο νὰ συμμετέχει στὰ πνευματικὰ ἀγωνίσματα. Καὶ μάλιστα ἀρχίζει ἡ περίοδος τῆς νηστείας μὲ μιὰ «δόση ἐφόδου», θὰ λέγαμε. Μὲ τὸ εὐλογημένο «Τριήμερο» ὁλικῆς ἀποχῆς ἀπὸ τὶς τροφές, σὰν μιὰ ψυχοσωματικὴ προσφορὰ καὶ θυσία στὸ Θεό, γιὰ ὅσους ἔχουν τὴ δύναμη.
Πέρα ἀπὸ τὶς Ἀκολουθίες καὶ τὶς νηστεῖες, οἱ Χριστιανοὶ ἐπιδίδονται περισσότερο στὴν περίοδο αὐτὴ στὴ σιωπή, στὴν ἐλεημοσύνη, στὴ συγχωρητικότητα, στὴν αὔξηση τῶν μετανοιῶν, στὸν περιορισμὸ τῶν συναναστροφῶν καὶ στὴν ἐντατικότερη καλλιέργεια τῆς εὐχῆς τοῦ Ἰησοῦ, τοῦ «Κύριε Ἰησοῦ Χριστέ, ἐλέησόν με».
Ὁ τομέας λοιπὸν τῆς μετανοίας εἴτε ὡς προσωπικὸς ἀγῶνας εἴτε ὡς πνευματικὸς θεσμὸς τοῦ πληρώματος τῆς Ἐκκλησίας εἶναι ὁ δεύτερος σημαντικότατος παράγοντας, ποὺ μπορεῖ νὰ ἑλκύσει τὸ ἔλεος καὶ τὴ συμπάθεια τοῦ Θεοῦ μας.
Τὸ πόσο ἀποτελεσματικὴ μπορεῖ νὰ εἶναι ἡ βίωση τῆς μετανοίας μποροῦμε νὰ τὸ δοῦμε καὶ στὴν Παλαιὰ Διαθήκη. Πολλὲς φορὲς οἱ Προφῆτες καλοῦσαν τὸ λαὸ σὲ μετάνοια. Χαρακτηριστικὴ ἡ περίπτωση τοῦ Προφήτου Ἰωνᾶ, τὸν ὁποῖο ἀπέστειλε ὁ Θεὸς στὴ μεγάλη πόλη τῆς Νινευΐ γιὰ νὰ τοὺς διαμηνύσει ὅτι θὰ καταστραφεῖ ἡ πόλη, ἐπειδὴ εἶδε ὁ Θεὸς τὰ φαῦλα ἔργα τῶν κατοίκων της. Ὅλοι τότε οἱ κάτοικοι καὶ ὁ βασιλιᾶς τους καὶ τὰ παιδιά τους φόρεσαν πένθιμα ἐνδύματα. Δὲν ἔφαγαν, δὲν ἤπιαν καὶ ἄφησαν τὰ πονηρά τους ἔργα. Ἀκόμη καὶ τὰ ζωντανά τους, τὰ πρόβατα, τὰ βόδια τους, καὶ αὐτὰ τὰ ἄφησαν νηστικά. Ὅλοι θρηνοῦσαν καὶ πενθοῦσαν. Αὐτὸ συγκίνησε τὸ Θεὸ καὶ δὲν κατέστρεψε τὴν πόλη, ὅπως τοὺς εἶχε προειδοποιήσει.
Ἀλλά, ἂν στὴν περίπτωση τῆς Νινευΐ, ὁ Θεὸς φαίνεται νὰ συγκινήθηκε καὶ ἀπὸ τὴν πεῖνα τῶν ἀθώων παιδιῶν καὶ τῶν ἀναμάρτητων ζώων, πῶς δὲν θὰ συγκινηθεῖ, ὅταν καθένας ἀπὸ μᾶς προσφέρει μιὰ προσωπική του θυσία, μιὰ ἔκτακτη ἐγκράτεια, ἂν ἀγωνισθεῖ ἰδιαίτερα νὰ ἀπαλλαγεῖ ἀπὸ κάποιο χρόνιο πάθος του, ἂν κοπιάσει ἰδιαίτερα στὴν περιποίηση ἑνὸς ἀνήμπορου προσώπου, ἂν κάνει ἕνα τάμα στὴν Παναγία ἢ στοὺς Ἁγίους, ἂν κάνει μία ἐλεημοσύνη μεγάλη ἢ μικρή, ἂν συγχωρήσει τοὺς ἐχθρούς του, ἂν ἐφαρμόσει τὴ σιωπή, ἂν αὐξήσει τὶς προσευχές του, ἂν ἀποφασίσει νὰ διαβάζει κάθε μέρα ἕνα Ψαλτήρι, ποὺ ἴσως δὲ τὸ ἔχει κάνει ὡς τὰ σήμερα;
Πῶς δὲν θὰ συγκινηθεῖ ὁ δίκαιος Θεός, ὅταν θὰ δεῖ νὰ ἀνεβαίνουν στὸν οὐρανὸ τόσες προσευχές, καὶ πῶς δὲν θὰ ἀναστείλει τὰ κύματα τῆς δίκαιης ὀργῆς του γιὰ τὰ φαῦλα ἔργα τῶν υἱῶν τῶν ἀνθρώπων;
Καθηγουμένη Θεολογία Μοναχή, «Ἡ ἔσχατη ἐλπίδα μας», Ἔκδοση Ἱερὰς Μονῆς Κοιμήσεως Θεοτόκου Μικροκάστρου Σιατίστης, 2016, σελ. 42.