Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας
Η κοσμοαντίληψη του Ιωάννη Καποδίστρια για τον Ελληνισμό, την Οθωμανική Αυτοκρατορία και την Ευρώπη.
Βανέσσα Ντόμη | Βιβλιοπαρουσιάσεις | Ελληνισμός
Το παρόν κείμενο αντλείται από την «Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας» του Ιακωβάκη Ρίζου Νερουλού και του Ιωάννη Καποδίστρια, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αρμός σε συνεργασία με την Ακαδημία Κοσμοσυστημικής Γνωσιολογίας.
Στην Ιστορία παρουσιάζεται η διορατική εκτίμηση του Καποδίστρια σχετικά με την κρίση της οθωμανικής αυτοκρατορίας ως ενδογενές φαινόμενο. Στην αποσύνθεση συνέβαλαν εξωγενείς παράγοντες, που όμως απλώς επιδείνωσαν την πτώση. Η παρακμή της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποδίδεται ουσιωδώς στη φύση της ως ασιατικής δεσποτείας και στην αδυναμία της να συμβαδίσει δημιουργικά με την ανερχόμενη ανθρωποκεντρικά Ευρώπη.
Με βάση την ανθρωποκεντρική κοσμοαντίληψη του Καποδίστρια, ο ελληνικός κόσμος αναγνωρίζεται ως εθνική οντότητα από την αρχαιότητα και καθόλη τη διάρκεια της Οθωμανοκρατίας, παρά την κοραϊκή στρέβλωση που τον κατέτασσε στο κατώτερο καθεστώς της δυτικής φεουδαρχίας και διακήρυττε την εκ μετακενώσεως εθνική παλιγγενεσία.
Επιπλέον, αναδεικνύεται η καταστατική ασυμβατότητα του ακμάζοντος ανθρωποκεντρικού ελληνισμού με την οθωμανική δεσποτεία, γεγονός που οδήγησε στο εθνικό αδιέξοδο και ανέδειξε την επανάσταση ως μοναδική λύση για τους Έλληνες. Με βάση την επιστολή του Καποδίστρια προς το Μητροπολίτη Ιγνάτιο (1823) –κείμενο που συμπεριλαμβάνεται στην υπό κυκλοφορία Ιστορία–, η παρακμή της οθωμανικής αυτοκρατορίας καταλαμβάνει κεντρική θέση στον στοχασμό του.
Σύμφωνα με τον Καποδίστρια, η κρίση της οθωμανικής αυτοκρατορίας αποδίδεται στη δομή της ως ασιατική δεσποτεία, η οποία εκδηλώνεται, μεταξύ άλλων, και στην αλλαγή του τρόπου ανάδειξης και διαδοχής των σουλτάνων μετά το 1574, η οποία αποδυνάμωσε την ικανότητά τους να ελέγχουν την επικράτεια. Η αδυναμία διακυβέρνησης οδήγησε σε αποσταθεροποίηση, λεηλασία των επαρχιών και ενίσχυση φυγόκεντρων τάσεων, όπως η εξέγερση των γενίτσαρων και η αυτονομία τοπικών ηγεμόνων, π.χ. του Αλή Πασά.
Η Ιστορία Νερουλού-Καποδίστρια υπογραμμίζει την ασυμβατότητα της δεσποτικής Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τον ελληνικό ανθρωποκεντρισμό, που παρέμεινε ζωντανός καθόλη την περίοδο της κατάκτησης. Ο ελληνικός κόσμος όχι μόνο διατήρησε την ταυτότητά του αλλά και ανέδειξε τη δυναμική του μέσω της εμπορικής, ναυτιλιακής και πνευματικής του ανάπτυξης. Αυτή η διαρκής πρόοδος έθεσε τις βάσεις για την εθνική επανάσταση, η οποία κατά τον Καποδίστρια δεν ήταν αποτέλεσμα ξένων επιδράσεων, όπως του Διαφωτισμού, αλλά ασυμβατότητας του ανθρωποκεντρικού ελληνισμού με τη δεσποτική δομή της αυτοκρατορίας και της ανάγκης του για απόκτηση εθνικής στέγης.
Ο Καποδίστριας, μέσω της συγγραφής της Ιστορίας, στόχευε αφενός στην ανάδειξη της ελληνικής εθνικής ταυτότητας προκειμένου να την χρησιμοποιήσει ως επιχείρημα για τη νομιμοποίηση της επανάστασης και αφετέρου στην ενίσχυση της αυτογνωσίας των αγωνιζόμενων Ελλήνων, τόσο για την εξασφάλιση της ελευθερίας τους όσο και για την αποφυγή εξάρτησης από ξένες δυνάμεις.
Η συνεργασία του με το Νερουλό αποσκοπούσε στη δημιουργία ενός έργου που θα ενίσχυε τη γνώση της εθνικής ιδιαιτερότητας του ελληνισμού στα μάτια της Ευρώπης, ενώ παράλληλα επιδίωκε τη σημασία ενός πολιτικού καθεστώτος συμβατού με την ελληνική πολιτισμική κληρονομιά. Ο Καποδίστριας γνωρίζει ότι η ελληνική πορεία προς τη νεοτερικότητα υπήρξε διαφορετική από τη δυτική, όπως διαπιστώνεται στα προλεγόμενα του έργου από τον καθηγητή Γιώργο Κοντογιώργη. Η επιλογή του Καποδίστρια για έναν ελληνικό δρόμο προς τη νεοτερικότητα αντιβαίνει προς την απολυταρχία και υπογραμμίζει την αξία της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης, ενάντια στις επιταγές των μεγάλων δυνάμεων.
Το έργο «Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας», που περιλαμβάνει τις σκέψεις και τις στρατηγικές του Καποδίστρια, αποτελεί πολύτιμο εργαλείο κατανόησης της εθνικής μας ιστορίας και της θέσης μας στο σύγχρονο κόσμο. Ένα βιβλίο που κάθε φιλίστορας και σκεπτόμενος πολίτης οφείλει να ανακαλύψει.
Η Βανέσσα Ντόμη σπούδασε Ελληνική Φιλολογία στο ΕΚΠΑ, Πολιτική Επιστήμη και Ιστορία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
